Afgerond

Screeningsinstrument voor Dysfagie bij mensen met een Verstandelijke Beperking (SD-VB)

Slikproblemen komen bij mensen met een verstandelijke beperking veel voor. Van de 50-plussers heeft meer dan 50% slikproblemen. Toch werden maar weinig cliënten met slikproblemen doorverwezen naar de logopedisten van Alliade. Zij vermoedden dat veel problemen rond verslikken in de dagelijkse praktijk over het hoofd worden gezien.

Marloes Schüller-Korevaar en Susanna van der Woude ontwikkelden een screeningsinstrument waarmee begeleiders snel en eenvoudig het risico op slikproblemen in kaart kunnen brengen. Als hierbij bijzonderheden aan het licht komen, volgt een observatie door een logopedist. Met hun onderzoek toonden Marloes en Susanna aan dat dit een veelbelovend hulpmiddel is.

Samenvatting

Wat was de aanleiding voor het onderzoek?

Slikproblemen: gevolgen voor gezondheid en kwaliteit van leven
Slikproblemen kunnen verschillende gevolgen hebben voor de gezondheid en kwaliteit van leven van de cliënt. Variërend van minder plezier in eten, obstipatie, ondervoeding en uitdroging tot luchtwegblokkades en longontsteking, met een hoge kans op ernstige ziekte en zelfs overlijden.

Veel slikproblemen niet gesignaleerd
De vakgroep logopedie van Alliade gehandicaptenzorg vermoedde dat veel slikproblemen niet werden gesignaleerd, maar periodiek screenen van alle cliënten door logopedisten is praktisch niet haalbaar. Daarom ontwikkelden Marloes en Susanna een snel en eenvoudig screeningsinstrument waarmee begeleiders de risico's van de cliënt in kaart brengen.
Wat was het onderzoeksdoel?

Het ontwikkelen van een screeningsinstrument voor dysfagie bij mensen met een verstandelijke beperking dat kan worden gebruikt door begeleiders.
Waarom is er een screeningsinstrument gemaakt?

Het SD-VB is gebaseerd op praktijkervaring en literatuur. Daarnaast zijn items in bestaande instrumenten, waaronder de Signaleringslijst Verslikken (SV), bestudeerd. Het SD-VB brengt niet alleen slikproblemen in kaart maar kijkt breder. Zo worden ook risicofactoren als proppen en moeite met afhappen of eten naar de mond brengen meegenomen in de screening. Tot op heden werd het SV, ontwikkeld door Annemarie Helder, veelvuldig gebruikt in Nederland. Het SV voorzag in een praktijkbehoefte, maar bleek - in ieder geval bij mensen met (Z)EV(M)B - onvoldoende sensitief om dysfagie op te sporen (van Timmeren et al., 2019).
Hoe werd het onderzoek uitgevoerd?
Het project bestond uit 3 deelonderzoeken:

SD-VB: ontwikkeling en eerste validatie

In dit onderzoek is een nieuw Screeningsinstrument Dysfagie bij mensen met een Verstandelijke Beperking (SD-VB) ontwikkeld, op basis van bestaande screeningsinstrumenten, de beperkte literatuur die over dit onderwerp beschikbaar is en klinische ervaringen van logopedisten en artsen uit de gehandicaptenzorg. Na een eerste aanscherping van de lijst werd het SD-VB afgenomen bij 1064 cliënten van Alliade gehandicaptenzorg en vervolgens geoptimaliseerd. Hiervoor vergeleken de onderzoekers de uitkomsten van het SD-VB met de veelgebruikte Dysphagia Disorder Survey (DDS).

SD-VB: praktijkervaringen met een cyclisch dysfagiewerkproces

In dit onderzoek keek het projectteam naar de ervaringen van cliënten, wettelijk vertegenwoordigers, zorgverleners, behandelaren en managers met het cyclisch dysfagiewerkproces in de praktijk. Wat zagen zij als belemmerende en bevorderende factoren? Wat is er nodig om de behandeladviezen te blijven opvolgen? En welk effect heeft het cyclisch dysfagiewerkproces volgens hen op de kwaliteit van leven van cliënten?

SD-VB: verdere toetsing en optimalisatie

In deze studie werd het SD-VB verder getoetst en geoptimaliseerd door de volgende 3 punten te onderzoeken:
- Worden de juiste cliënten geselecteerd?
- Betrouwbaarheid (test-hertest en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid)
- Andere risicofactoren voor dysfagie
Wat is de eindconclusie?
- Het screeningsinstrument is een veelbelovend hulpmiddel om slikproblemen bij cliënten vroegtijdig in kaart te brengen. Begeleiders kunnen met dit instrument slikproblemen snel en gemakkelijk signaleren.
- Een geoptimaliseerde en verder getoetste versie past in een periodiek werkproces. Hierbij is het screeningsinstrument de eerste stap, gevolgd door diagnostiek door een logopedist (afhankelijk van de score), eet- en drinkadviezen en evaluatie.
Welke aanbevelingen zijn er voor de praktijk?

De belangrijkste aanbeveling van de logopedisten is om voor alle cliënten van Alliade gehandicaptenzorg iedere 2 jaar het screeningsinstrument in te vullen.
Wat is er gedaan met de uitkomsten van het onderzoek?

Omdat het screeningsinstrument een goed hulpmiddel lijkt om voedings- en slikproblemen bij cliënten al vroeg op te merken, is besloten om dit instrument binnen heel Alliade gehandicaptenzorg te gebruiken en een slikpoli te starten. Alle cliënten met een behandelindicatie worden eens in de 2 jaar onderzocht. De begeleider vult voor de cliënt digitaal het screeningsinstrument in. Als daar bijzonderheden uitkomen, volgt een observatie door een logopedist. Na de observatie schrijft de logopedist een verslag met adviezen en stuurt dit naar de begeleiders, arts en behandelcoördinator. Als dat nodig is, coachen de logopedisten het team bij het toepassen van de adviezen.
Waar kan ik meer te weten komen over dit onderzoek?

De 3 deelonderzoeken zijn apart beschreven. Je vindt ze onderaan deze pagina. Bij deze deelprojecten vind je ook de resultaten, conclusies en de vakartikelen over de onderzoeken.

Over het onderzoek zijn verschillende artikelen verschenen. Je vindt ze bij Documenten, onderaan deze pagina. Je kunt natuurlijk ook de podcast beluisteren of het webinar bekijken. Die vind je aan de rechterkant van de pagina.
Hoe kan ik het SD-VB bestellen en gebruiken?
Het SD-VB is beschikbaar in een gedrukte en digitale versie:
- De gedrukte versie kun je bestellen op de website van uitgever Bohn Stafleu van Loghum.
- De digitale versie wordt aangeboden in BergOp en Testweb.
Bij Alliade gebruiken we de digitale versie in BergOp. Begeleiders van cliënten bij wie het SD-VB moet worden afgenomen, ontvangen van de betrokken logopedist een link naar de korte vragenlijst.
Hoe is het onderzoek gefinancierd?

Dit onderzoek is financieel ondersteund door het Zorgondersteuningsfonds (projectnummer KPO-12) en de afdeling Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO) van Alliade.